Historia zamku

 Podczas wojny głodowej w 1414 roku zamek obległo polskie rycerstwo i 6 lipca zdobyło po ośmiu dniach oblężenia. W 1454 roku zamek zajął propolski Związek Pruskii w lutym 1455 roku przekazał czeskim wojskom zaciężnym pod wodzą Jana Koldy z Žampachu, którzy odparli 28 kwietnia najazd wojsk krzyżackich. W 1517 roku rozbudowano i umocniono przedzamcze. W 1784 roku spłonęło przedzamcze.Najwięcej zniszczeń dokonali na zamku żołnierze francuscy, stacjonujący tutaj z przerwami w latach 1806–1812. Od całkowitej ruiny zdewastowany przez Napoleończyków gmach uratował radca sądowy Ferdynand Tymoteusz Gregorovius, skuteczny pomysłodawca odbudowy (1828–1830) średniowiecznej twierdzy z przeznaczeniem na siedzibę sądu, prywatne mieszkania oraz więzienie. Jednak Gregorovius zastrzegł, by nidziczanie wybudowali mu pomnik. Pomnik wybudowany został dopiero po ponad siedemdziesięciu latach od odbudowy zamku. Pomnik mieści się w parku zamkowym. W 1945 roku zamek nie miał już tyle szczęścia – zbombardowany przez Rosjan spłonął, tracąc stropy i część murów. Szybko jednak podjęto decyzję o jego odbudowie. W 1949 obiekt odgruzowano, a trzy lata później ruszyły pierwsze prace zabezpieczające. Pełną restaurację zabytku, łącznie z konserwacją zachowanych malowideł w kaplicy i refektarzu rozpoczęto w 1961 roku i zakończono w 1965, po czym uroczyście oddano go w użytkowanie lokalnym instytucjom kulturalno-społecznym.

Aktualnie zamek służy za miejskie centrum biznesu, kultury i rozrywki. Mieści się w nim: Muzeum Ziemi Nidzickiej z ekspozycją etnograficzno-historyczną, Nidzicki Ośrodek Kultury, Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej, Galeria Autorska Hieronima Surpskiego, pracownia rzeźby i biblioteka miejska. Działa tutaj również hotel oraz restauracja. Wstęp na przedzamcze i na dziedziniec zamku wysokiego wolny, do muzeum płatny. Kompleks otoczony jest gęstym XIX-wiecznym parkiem.

ARCHITEKTURA

Warownia została zbudowana z cegły na wysokiej kamiennej podmurówce. Na poddaszu, w grubości murów, obiegają zamek krużganki obronne zarówno od strony zewnętrznej, jak i od strony dziedzińca. Elewacja od strony zachodniej pokryta jest ciemną cegłą. Zewnętrzną fasadę zdobią też duże ostrołukowe gotyckie okna. W jednej z sal, zamkniętej absydą, do dziś widoczne są gotyckie freski z przełomu XIV i XVwieku. Środkowa część odgrywała rolę refektarza z czytelnym, choć zniszczonym malowidłem ściennym Świętej Weroniki w adoracji aniołów. Refektarz sąsiadował z kancelarią wójta. Spichrze i krużganki obronne mieściły się na ostatnim piętrze zachodniej części zamku. Wieże kryte dachami namiotowymi ozdobiono wnękami i płaskimi dekoracjami. W piwnicach wież znajdowało się więzienie. Nad bramą była zajmująca dwie kondygnacje kaplica zamkowa. W tej części zamku ulokowano komnaty dla gości zakonu, tu też mieszkał wójt oraz kapelan. Rycerze, giermkowie i służba zbrojna kwaterowali w bocznych skrzydłach budowli. Na dziedzińcu zamkowym znajdowała się niegdyś studnia zaopatrująca załogę w wodę. Po stronie wschodniej od strony wjazdu znajdowało się przedzamcze, przebudowane w 1517 roku. W południowo-wschodnim narożniku przedzamcza wznosiła się okrągła wieża. Ślimakowe schody wieży wiodły do pomieszczeń mieszkalnych wschodniego skrzydła. W 1583 roku do istniejącego przedzamcza dobudowano drugie flankowane dwoma niewielkimi cylindrycznymi basztkami (przedzamcze to spłonęło w 1784 roku). W jego miejscu rośnie dziś leciwy dąb. Pod koniec XV wieku zamek otoczono murem zewnętrznym uzbrojonym w dwie okrągłe basteje.